به گزارش «فرهیختگان»، در رابطه با ماجرای واکسن کرونا و اخبار جدید پیرامون این مساله با محمدحسین یزدی، معاون پژوهشی مرکز تحقیقات واکسن و مدیرگروه ایمنوتراپی پژوهشکده علوم‌دارویی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران گفت‌وگویی انجام دادیم.
واکسن شرط لازم برای مواجهه با کروناست نه شرط کافی
یزدی در گفت وگو با «فرهیختگان» با اشاره به این موفقیت شرکت فایزر در رابطه با الزامات پیش‌روی مردم و کشورها در مواجهه با کرونا بعد از تولید واکسن آن به «فرهیختگان» گفت: «واکسن همان‌طور که قبلا اشاره کردیم یک گزینه پیشگیری و ابتدایی است. شرط لازم است ولی شرط کافی نیست. برای پیشگیری علاوه‌بر واکسن حتی وقتی واکسن را می‌زنید تا مدتی نیازمند رعایت یک‌سری اصول هستید. اینکه می‌گوییم تا مدتی، همان بحثی است که بارها تکرار کردیم تا زمانی که پوشش کامل واکسیناسیون در جهان ایجاد شود تا مطمئن شویم این ویروس به شکل پاندمیک وجود ندارد. بالاخره جمعیت فعال و درحال تعاملات اجتماعی جهان حداقل 5-4میلیارد نفر است و این میزان ظرف مدت کوتاه واکسینه نمی‌شوند. همزمان با اینکه واکسن را به‌دست می‌آوریم و واکسیناسیون را شروع می‌کنیم تا یکی، دو سال مراقبت‌ها را نیاز داریم. این مراقبت‌ها باید به‌تدریج کمرنگ شود. مثلا استفاده از ماسک، حفظ فاصله اجتماعی و پرهیز از اجتماعات باید به‌مرور زمان برداشته شود. نمی‌توان دفعتا فقط با اعلان رسمی تولید یک واکسن این محدودیت‌ها برداشته شود. بحث لجستیکی واکسیناسیون بحث زمانبری است و این‌طور نیست که فردا همه بتوانند واکسن را دریافت کنند. بحث تولید و دردسترس قرار گرفتن آن واکسن مطرح است. چالش مهم‌تر از تولید واکسن این است که اولویت‌بندی کنید که چه گروه‌هایی ابتدا آن واکسن را دریافت کنند. این امر برنامه زمانی و مدونی برای تنظیم این اولویت‌ها نیاز دارد. چشم‌اندازی که پیش‌رو است واکسن می‌تواند ما را امیدوار کند به اینکه یک ابزار دیگری برای مبارزه با همه‌گیری به‌دست آورده‌ایم ولی این ابزار درکنار ابزارهای دیگر کامل می‌شود. همان‌طور که بیان کردم این شرط لازم است اما شرط کافی نیست.»
هیچ واکسن و دارویی ایمنی 100درصدی ایجاد نمی‌کند
یزدی در رابطه با اینکه چقدر می‌توان به واکسن تولیدشده مطمئن بود، ادامه داد: «خوشبختانه سابقه واکسیناسیون در دنیا این‌طور بوده که در خیلی از بیماری‌های عفونی واکسن‌ها موفق عمل کردند به غیر از تعداد محدودی از بیماری‌ها که به‌صورت پاندمی نیستند مثل ایدز. مثلا واکسن ایدز و هپاتیت‌سی چرا وجود ندارد؟ شاید اینها ویروس‌های متغیری هستند که نتوانستند برای آن واکسن تهیه کنند اما هیچ‌یک از اینها پاندمیک نیستند. به‌صورت موارد منطقه‌ای و تک‌گیر است. یعنی افراد به تعداد کم ممکن است مبتلا شوند. واقعیت این است که در رابطه با واکسن دو بحث داریم، یکی مطالعات بالینی و دیگری بحث وارد شدن واکسن در میدان عمل واقعی. مطالعات بالینی همان‌طور که قبلا هم بیان کردیم فازهای مختلفی دارد و هریک از این فازها یک مساله‌ای را بررسی می‌کند و در انتها واکسنی که مورد تایید قرار می‌گیرد واکسنی است که عوارض جانبی ندارد و دارای کارایی است. اگر بخواهیم عدد واقعی به این کارآمدی بدهیم تا مادامی که در تمام جمعیت این کار را انجام ندهیم این عدد واقعی نیست. عدد تخمینی است. این 90درصد ایمنی که ازسوی فایزر اعلام شده میزان اثربخشی است که در جمعیت مورد مطالعه این کمپانی رقم خورده است. اینها در یک مطالعه فاز سه در چندده هزار نفر مطالعه انجام دادند. می‌توان گفت این مطالعه نشان داده این واکسن در این تعداد افراد این میزان ایمنی ایجاد کرده است. سوال اینجاست که اگر 90درصد افراد در این مطالعه به ویروس مبتلا نشدند وقتی تعداد افراد را به میلیون و میلیارد تبدیل کنید آیا بازهم در 90درصد خواهد بود؟ قاعدتا خیر. ممکن است این عدد کمتر شود و چیزی به حدود 70-60درصد برسد. درمورد سایر واکسن‌ها هم این موضوع را داریم. درمورد غیرواکسن‌ها هم یکی از مسائلی که با آن مواجه هستیم این است که پوشش ما هیچ‌وقت 100درصدی نمی‌شود چون بستگی به ژنتیک افراد، نوع زندگی آنها و حتی تغذیه افراد، میزان استرسی که با آن مواجه هستند و... دارد.»
ما با واکسن میزان سرایت ویروس و همه‌گیری را کم و کنترل می‌کنیم
معاون پژوهشی مرکز تحقیقات واکسن در ارتباط با انتظاراتی که از واکسن کرونا داریم، گفت: «افرادی را داریم که نسبت به واکسن پاسخ خوب ایمنی نمی‌دهند. حتی در بحث کرونا افرادی را داشتیم که به بیماری مبتلا و خوب شدند و در دوره ریکاوری تست‌های آنتی‌بادی آنها منفی بود. یعنی آنتی‌بادی در بدن آنها بالا نیامده درحالی‌که عفونت طبیعی را گرفته‌اند. واکسن از عفونت طبیعی که بالاتر نیست. واکسن یک تحریک سیستم ایمنی است که مشابه گرفتن عفونت است و قاعدتا عفونت، سیستم ایمنی بدن را واقعی‌تر و بیشتر تحریک می‌کند. حتی در جمعیت کسانی را داشتیم که مبتلا به عفونت شدند ولی خیلی آنتی‌بادی آنها بالا نرفته است، پس نمی‌توانیم با این عدد به‌صورت قطعی برخورد کنیم که اگر این واکسن را در جمعیت میلیاردی تجربه کنیم همان‌طور که کمپانی اعلام کرده تا آخر 2020، 20میلیون و تا آخر 2021 حدود یک‌میلیارد و 300-200هزار دوز را تولید می‌کند، هنوز ایمنی 90درصد است. به لحاظ علمی و منطقی جواب خیر است. قاعدتا قدری این مساله کاهش می‌یابد. بحث این است که گفتیم واکسن باید یکی از ابزارهای مواجهه ما باشد، اگر در جمعیت غالب نزدیک به 70-60درصد را ایمن کنید 40-30درصد باقی به‌دلیل اینکه گردش ویروس کم می‌شود محافظت می‌شوند. این منطقی و شدنی نیست که همه افراد بخواهند واکسن را دریافت کنند. ما با ابزار واکسن میزان سرایت را کم می‌کنیم. هرچه افراد ایمن ما در جامعه بیشتر شوند میزان انتشار ویروس کمتر می‌شود. این موازنه دوطرفه است. از این‌سو افراد ایمن را بیشتر می‌کنیم و ازسوی دیگر انتشار ویروس کمتر می‌شود. فردی که ایمن می‌شود ناقل نیست و به این دلیل در جامعه رفت‌وآمدی ایمن دارد و به کسی انتقال نمی‌دهد. به این ترتیب تعداد افرادی که انتقال می‌دهند کمتر می‌شود و افرادی که پاسخ نمی‌دهند هم کمتر در معرض ویروس قرار می‌گیرند.»
واکسن چینی هم وضعیت خوبی دارد
یزدی در ادامه به وضعیت واکسن‌های سایر کشورها ازجمله چین پرداخت و افزود: «چینی‌ها هم همین پروتکل شرکت فایزر را داشته‌اند. البته نوع واکسن این نیست، واکسن چینی درواقع یک شبه‌ویروس غیرفعال‌شده است. اما واکسن فایزر یک RNA کدکننده پروتئین‌های ویروس است که مورد استفاده قرار گرفته است. کمپانی بیوان‌تک تکنولوژی این را تولید کرده که قبلا کار آن ساختن واکسن‌های ضدسرطان برای افراد به‌صورت شخصی بود. از زمانی که کووید شروع شد برنامه خود را تغییر دادند و روی واکسن کووید تمرکز کردند و خوشبختانه جزء اولین واکسن‌ها RNA بیس است که تولید می‌شود. نکته‌ای که وجود دارد این است که در بحث واکسن در مطالعه بالینی نمی‌توانیم افراد را دچار چالش کنیم چون نمی‌توانیم فرد را با ویروس مواجه کنیم که بفهمیم ایمن است یا خیر. فقط می‌توانیم آنتی‌بادی و سایر پارامترهای ایمونولوژیک را بررسی کنیم و ببینیم این فرد در شرایط عادی که قرار گرفت تا چه حد محافظت شد. چین ادعا می‌کند افرادی که این واکسن را زدند حتی خارج از کشور مسافرت کردند و دچار بیماری نشدند. این نوعی تست چالشی است. در تست‌های حیوانی روی میمون حتی می‌توانیم این کار را انجام دهیم و واکسنی که تزریق می‌کنیم بعد از تزریق واکسن برای رسیدن به آنتی‌بادی حتی دوباره حیوان را با ویروس مواجه کنیم و نشان دهیم چقدر محافظت می‌کند ولی در انسان این کار اخلاقی نیست. به هر شکل چینی‌ها هم ادعای اثرگذاری بالای واکسن‌شان را دارند و باید منتظر ماند تا به نتایج نهایی برسیم.»
برای دسترسی به واکسن کرونا نیازمند دیپلماسی قوی هستیم
معاون پژوهشی مرکز تحقیقات واکسن در پاسخ به این سوال که وضعیت دسترسی ایران به این واکسن به چه صورتی است و آیا ایران به این زودی‌ها می‌تواند تزریق این واکسن را آغاز کند یا خیر، گفت: «واقعیت این است که الان چند پارامتر و مولفه مختلف است که باید اینها کنار هم قرار گیرد تا دسترسی همه کشورها یکسان شود. به‌هرحال ما در ایران شرایط خود را داریم و الان 5میلیون دوز واکسن آنفلوآنزای ما منتظر است که به‌دست ما برسد. به‌خاطر شرایطی که وجود دارد به دست ما نرسیده است. به‌هرحال فرودگاه‌ها دچار مشکلاتی هستند و برخی مواقع بارها و محموله‌های مربوط به ایران را به‌راحتی آزاد نمی‌کنند. این امر کار را سخت می‌کند. درباره واکسن کووید هم مساله چنین است. ایران 20میلیون دوز را از شرکت سرم هند که تولیدکننده قدرتمندی در بحث واکسن است، پیش‌خرید کرده و قول این را گرفته است اما نکته این است که شرایط معمول را نداریم. امیدواریم تغییراتی در سیاست کلی دنیا به‌دلیل تغییراتی که در انتخابات آمریکا به‌وجود آمد، ایجاد شود و شاید این تغییرات منجر شود قدری این مسائل تسهیل شود. اگر این باشد ممکن است بتوانیم در سال 1400 واکسن را داشته باشیم، علاوه‌بر اینکه کارهای واکسن ایرانی انجام می‌شود و باید به تکنولوژی تولید برسد. اگر برسد آن‌موقع می‌توانیم از طریق واردات کار کنیم چون باید همه سناریوها همزمان کار کنند. نه یک شرکت تولیدکننده قادر است همه دوز مورد نیاز یک کشور را تامین کند و نه واردات این میزان توانایی را دارد و هیچ کشوری این میزان واکسن به ما و هیچ کشوری نمی‌فروشد. همین یک‌میلیارد و 300-200میلیونی که فایزر قرار است در کمپانی‌های مختلف خود در سراسر دنیا تولید کند بین کشورهای مختلف تقسیم می‌شود و به هر کشوری به یک تعداد خاص و محدودی می‌رسد. نمی‌توانند همه نیاز یک کشور را تامین کنند لذا کشورها با دیپلماسی و مذاکره دنبال این هستند که از کمپانی‌های مختلف موارد مورد نیاز خود را تامین کنند، کما اینکه درخصوص واکسن آنفلوآنزا هرساله همین‌طور است که بخشی از طریق یک شرکت هلندی وارد می‌شود، بخشی از طریق یک شرکت فرانسوی و... وارد می‌شود. این‌طور نیست که با یک شرکت قرارداد ببندیم و همه واکسن را تامین کند. آن شرکت هم به میزان توان تولید خود به کشورها می‌فروشد.»
خبر مرتبط: